Παρουσίαση Βιβλίου

“Λέγοντας ξανά τις ιστορίες της ζωής μας”

​

Αφηγηματική θεραπεία και πρακτική στην καθημερινή ζωή

​

David Denborough

 

Ενότητα 5η: Η ζωή ως ταξίδι – Μεταναστεύσεις ταυτότητας

​

 

Αντίληψη προσωπικής ταυτότητας

​

Ένα σημαντικό ζήτημα που προκύπτει στα πλαίσια της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας και συνδέεται ή συγχέεται με έννοιες όπως αυτογνωσία, αυτοαντίληψη, αυτοεπίγνωση  έχει να κάνει με το ερώτημα «Ποιος/α είμαι;», «Προς που θέλω να πάω στη ζωή;». Πρόκειται για την αναζήτηση της προσωπικής ταυτότητας και  αφορά στον προσδιορισμό του τι είναι τελικά σημαντικό, τι αξίζει στη ζωή ενός ατόμου και τι όχι. Με βάση αυτές τις αντιλήψεις διαμορφώνει κανείς πρότυπα και αξιολογεί τη δική του/της συμπεριφορά και τη συμπεριφορά των άλλων.

Η έννοια της προσωπικής ταυτότητας έχει συνδεθεί με την εφηβεία, φαίνεται όμως πως πρόκειται για μια διαδικασία που συνοδεύει τα άτομα από πολύ νωρίτερα, διαρκεί πολύ περισσότερο από την εφηβεία και επηρεάζεται σημαντικά από το περιβάλλον και τους σημαντικούς άλλους…

Εντέλει, η προσωπική ταυτότητα μπορεί να κατανοηθεί ως η αντίληψη που έχει ένα άτομο για τον εαυτό του σε σχέση με τους άλλους, η οποία του/της επιτρέπει, αφενός, εξατομίκευση και διαφοροποίηση από άλλα άτομα, αφετέρου, τη δυνατότητα υπαγωγής σε μια ομάδα.

Όταν οι άνθρωποι έρχονται στο πλαίσιο της θεραπείας φέρνουν μια δυσκολία ή ένα πρόβλημα και επικεντρώνονται σε αυτό. Τα νοήματα και οι ερμηνείες που δίνουν κάτω από την επίδραση του προβλήματος στηρίζονται σε «αδύναμες, ισχνές περιγραφές» που διαμορφώνονται μέσα από κυρίαρχες αντιλήψεις, απλοποιήσεις που δεν λαμβάνουν υπόψη πολυπλοκότητες ή αντιφάσεις και βέβαια από άλλους ανθρώπους (π.χ. δασκάλους, γονείς, επαγγελματίες υγείας, συγγενικό περιβάλλον κ.ά.) που έχουν δύναμη/εξουσία σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Στην περίπτωση, για παράδειγμα, μιας γυναίκας που θεωρεί τον εαυτό της «ανεπαρκή», «ανάξιο», «υπεύθυνο για τα προβλήματα», «άξιο τιμωρίας» μετά από χρόνια κακοποίησης, πρόκειται για μια ταυτότητα που έχει διαμορφωθεί χωρίς να διακρίνεται η αδικία που έχει υποστεί μέσα σε ένα πατριαρχικό πλαίσιο επιβολής δύναμης/εξουσίας, χωρίς να αξιολογούνται σημαντικές πράξεις αντίστασης που έχει κάνει.

Οι προβληματικές περιγραφές οδηγούν σε αντίστοιχα συμπεράσματα που διαμορφώνουν σιγά σιγά προβληματικές προσωπικές ταυτότητες και ιστορίες.

Οι αφηγηματικοί θεραπευτές, μέσα από θεραπευτικές συζητήσεις, αναζητούν εναλλακτικές ιστορίες, ιστορίες ταυτότητας κόντρα στο πρόβλημα, ιστορίες που οι άνθρωποι φέρνουν στη συνομιλία και που οι ίδιοι προτιμούν να ζήσουν. Το ζητούμενο είναι να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να ξεφύγουν από την προβληματική ιστορία και να ανασυγγράψουν  μια νέα, προτιμώμενη και πιο ταιριαστή σε αυτούς.

​

Η ζωή σαν ένα ταξίδι

​

Συχνά, το ταξίδι της ζωής επιφυλάσσει απρόοπτα. Ξαφνικά, νέα δεδομένα εμφανίζονται ανατρέποντας τη γραμμική πορεία, την ασφάλεια και τη σιγουριά του προβλέψιμου. Έτσι κι αλλιώς, τα ταξίδια της ζωής όλων μας εμπεριέχουν μεταβάσεις που μας μετακινούν από την αρχική προδιαγεγραμμένη πορεία. Οι μεταβάσεις αυτές δεν είναι πάντα εύκολες. Αναστατώνουν τους ανθρώπους, τους μετακινούν, τους αλλάζουν και προφανώς, επιδρούν σε αυτό που ονομάζουμε «προσωπική ταυτότητα».

Αν στόχος μας στην αφηγηματική ψυχοθεραπεία είναι η «ανασυγγραφή» των προσωπικών μας ιστοριών, γίνεται αμέσως αντιληπτό πόσο κομβικές στιγμές στη ζωή ενός ανθρώπου μπορεί να είναι αυτές οι αναταράξεις, τα σημεία του ταξιδιού όπου η προσχεδιασμένη διαδρομή χρειάζεται να εγκαταλειφθεί και μια νέα προοπτική, ένας καινούριος προορισμός να προσδιοριστεί. Παράλληλα με τη δυσκολία, το φόβο, την ανασφάλεια και την αγωνία, που φέρνει η αλλαγή, μια νέα, άγνωστη περιοχή, αυτή της καινούριας ταυτότητας αρχίζει να χαρτογραφείται. Πρόκειται για μια εμπειρία δύσκολη και επικίνδυνη που επιφυλάσσει δοκιμασίες και απρόοπτα και θυμίζει πραγματικά την εμπειρία της μετανάστευσης.

Στο σημείο αυτό, χρησιμοποιώντας μεταφορικό λόγο, κάτι που συμβαίνει συχνά στην αφηγηματική ψυχοθεραπεία, ο M. White (1995) περιγράφει μια «μετανάστευση ταυτότητας». Μια μετάβαση, δηλαδή, κατά την οποία η ταυτότητα μετακινείται στο «ταξίδι της ζωής» και από μια περιοχή ανασφάλειας, απελπισίας, φόβου και ενοχής, από όπου ξεκίνησε, μεταναστεύει σε μια προτιμώμενη περιοχή ασφάλειας και ευημερίας. Όπως και σε άλλα σημεία της αφηγηματικής προσέγγισης στην ψυχοθεραπεία, προτείνονται προς τους θεραπευτές, τις θεραπεύτριες και τους ανθρώπους με τους οποίους συνομιλούν, κάποιοι χάρτες που διευκολύνουν το ταξίδι από κει και πέρα, όταν οι συνθήκες πιέζουν προς μια «μετανάστευση ταυτότητας».

​

Πότε μιλάμε για  «μετανάστευση της ταυτότητας»

​

 Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που χρησιμοποίησε ο M. White για να περιγράψει ένα πραγματικά δύσκολο ταξίδι ζωής, είναι οι εμπειρίες γυναικών που φεύγουν μακριά από σχέσεις με κακοποιητικούς άνδρες. Πραγματικά, πρόκειται για μια πολύ ισχυρή μεταφορά του όρου «μετανάστευση», όταν κακοποιημένες γυναίκες αποφασίζουν να εγκαταλείψουν τους κακοποιητές τους αναζητώντας μια καλύτερη ζωή. Δυστυχώς, πολύ συχνά, το αρχικό δυνατό αίσθημα προσδοκίας αυτών των γυναικών διαψεύδεται καθώς ένα μεγάλο ποσοστό δεν καταφέρνει να ολοκληρώσει με επιτυχία αυτό το ταξίδι…

Ο White, παρατηρώντας ότι συχνά κακοποιημένες γυναίκες, αν και κάνουν μια πολύ μεγάλη προσπάθεια να αποχωρήσουν από το κακοποιητικό περιβάλλον, μετά από ένα χρονικό διάστημα επιστρέφουν σε αυτό, περιέγραψε την προσπάθεια ανακατασκευής της προτιμώμενης ταυτότητας και της ζωής αυτών των γυναικών σαν ένα ταξίδι μετανάστευσης με διαφορετικά στάδια μετάβασης.

 

Τα τρία στάδια μετάβασης στη «μετανάστευση ταυτότητας»

​

Ο χάρτης της «μετανάστευσης ταυτότητας», που περιέγραψε ο M. White (1995) μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά χρήσιμος στην εργασία με κακοποιημένες γυναίκες, όπως άλλωστε και ο ίδιος έχει προτείνει. Ο συγκεκριμένος χάρτης, περιγράφοντας τις φάσεις της μετακίνησης στο επίπεδο της ταυτότητας αλλά και σε εκείνο της δράσης, ουσιαστικά διαμορφώνει ένα πλαίσιο αντίληψης και συνειδητοποίησης της αρχικής περιοχής/θέσης από όπου ξεκινούν και της περιοχής/θέσης όπου μεταβαίνουν τα άτομα που μπαίνουν σε αυτή τη διαδικασία, στην προκείμενη περίπτωση οι γυναίκες.

Ουσιαστικά, πρόκειται για μια χαρτογράφηση που υπογραμμίζει τα σημεία μετάβασης και τη σύγχυση που μπορεί να προκαλείται στο άτομο κατά τη διαδικασία, καθώς αναγκάζεται να αποχωριστεί πρακτικές και αντιλήψεις που ενστερνιζόταν χρόνια νομιμοποιώντας την κακοποίηση.

​

Α΄ φάση – Οριστικός χωρισμός  (περιοχή κακοποίησης)

​

Στο σημείο αυτό και κατά την περίοδο που προηγήθηκε, οι γυναίκες κάνουν σημαντικά βήματα απεγκλωβισμού από το κακοποιητικό περιβάλλον, απελευθερώνονται από ένα χρόνιο τραύμα και φτάνουν στο χωρισμό με δυνατό αίσθημα προσδοκίας, ότι θα ξεφύγουν από τον τρόμο και την απελπισία, ότι θα βρουν ασφάλεια και ανακούφιση.

​

Β΄φάση – Οριακή μεταβατική φάση (περιοχή ευαλωτότητας)

​

Στο επόμενο αυτό διάστημα, κατά το ξεκίνημα μιας νέας ζωής και μιας νέας ταυτότητας (μετανάστευση ταυτότητας), οι προκλήσεις που εμφανίζονται (οικονομική δυσχέρεια κι εξάρτηση από τον κακοποιητή, έλλειψη στήριξης, απειλητικό περιβάλλον, δυσκολίες των παιδιών, προκαταλήψεις και στερεοτυπικές αντιλήψεις σε βάρος των γυναικών κ.τ.λ.) δημιουργούν κλίμα ανασφάλειας, απογοήτευσης, σύγχυσης, αποπροσανατολισμού και ένα αίσθημα προσωπικής αποτυχίας. Η ταυτότητα ενώ βαδίζει προς την προτιμώμενη περιοχή, διασχίζει μια περιοχή ευαλωτότητας. Όπως συμβαίνει σε κάθε οριακή φάση και σε κάθε «τελετή μετάβασης»/rite of passage (Τurner 1969), οι άνθρωποι στέκονται αναποφάσιστοι, κουρασμένοι και ευάλωτοι, κοιτώντας πότε πίσω, σε αυτό που εγκαταλείπουν και πότε μπροστά, αναλογιζόμενοι τι μπορεί να τους περιμένει στο μέλλον. Συχνά, όταν οι προκλήσεις της νέας ζωής επιμένουν και η καθημερινότητα τις συνθλίβει, ματαιώνονται και βυθίζονται πάλι στην απόγνωση. Είναι η φάση που συχνά το ταξίδι εγκαταλείπεται και οι γυναίκες επιστέφουν στην κακοποιητική σχέση.

​

Γ΄φάση  -- Επανενσωμάτωση (περιοχή προτιμώμενης ταυτότητας)

​

Η δημιουργία ενός χάρτη μετανάστευσης ταυτότητας μπορεί να βοηθήσει να αντιμετωπιστεί η ευαλωτότητα και το αίσθημα της απόγνωσης. Στη φάση αυτή, θα είναι καλό να δοθεί στις γυναίκες η ευκαιρία και ο χρόνος να αξιολογήσουν την εμπειρία αυτής της μετακίνησης και να νικήσουν το αίσθημα της σύγχυσης και του αποπροσανατολισμού που τις μπερδεύει και τις στέλνει πίσω στην κακοποίηση. Αν καταφέρουν να βιώσουν με περηφάνεια αυτή την εμπειρία τους, ως μετανάστευση της ταυτότητάς τους, έχουν περισσότερες πιθανότητες να παραμείνουν στην πορεία τους και να συνεχίσουν με μια προτιμώμενη ταυτότητα και ζωή.

​

Σημαντικά σημεία για τη διαδρομή στη μετανάστευση ταυτότητας

​

• Προετοιμασία για το ταξίδι

(χαρτογράφηση, πρόβλεψη αναγκών και κινδύνων)

• Αξιοποίηση εμπειριών άλλων γυναικών, αναζήτηση υποστήριξης

• Ξεκάθαρη άποψη της προτιμώμενης ταυτότητας

• Ενίσχυση και ενδυνάμωση σε όλη την πορεία, υπενθυμίζοντας αξίες, πεποιθήσεις και αρχές

• Απενοχοποίηση και διαχείριση του φόβου, της απογοήτευσης και της σύγχυσης

• Κοιτάζοντας μπροστά, επανενσωμάτωση, νέα κοινωνικά δίκτυα

• Αργότερα, κοιτάζοντας από μακριά το ταξίδι (καλές αναμνήσεις, αξία του ταξιδιού ως εμπειρία ζωής, μηνύματα υποστήριξης προς άλλες γυναίκες).

 

Ακολουθεί παρακάτω

Περίπτωση Μετανάστευσης Ταυτότητας - «Στο στόμα του λύκου»

​

ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: Kούλια Κωνσταντίνα

 

Βιβλιογραφία

• Denborough D.: Λέγοντας ξανά τις ιστορίες της ζωής μας (2022). Αθήνα. ΟPOSITO

• Grey N.: Responding to men’s violence. The International Journal of Narrative Therapy and Community Work 2006 No. 4 www.dulwichcentre.com.au

• Morgan A.: Τι είναι η αφηγηματική θεραπεία; (2011). Θεσσαλονίκη. University Studio Press

• Turner, V. (1969). The Ritual Process. Structure and Anti-Structure. Brunswick and London: Aldine Transaction

• White M.: Maps of narrative practice (2005). New York, NY: Norton & Company